Alkoholbruk blant eldre - sammendrag på samisk
Čoahkkáigeassu
Dát lea čoahkkáigeassu guorahallamiin mat leat čađahuvvon vuorasolbmuid alkoholageavaheami birra, Arksey ja O’Malley metodalaš rámmain scoping reviews vuođul. Čoahkkáigeassu fátmmasta 51 dutkan- ja ovdánahttinguorahallama main lea empiriija Skandinávias, mat leat almmuhuvvon áigodagas 2014-2022 ja leat čállojuvvon Skandinávia- dahje eŋgelasgillii. Riikkaidgaskasaš guorahallamat leat váldojuvvon mielde jus dain lea erenoamáš guoskevašvuohta Norgii. Ulbmil čoahkkáigeasuin lea geahččalit gávnnahit, válddahit ja čoahkkáigeassit dieđuid vuorasolbmuid alkoholageavaheami birra, main lea mearkkašupmi suohkaniid dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusaide.
Guoskevaš guorahallamat/publikašuvnnat čájehit ahte alkoholageavaheapmi vuorrasiid gaskka Norggas lea lassánan maŋemus logiid jagiid. 8 olbmo juohke 10 olbmos 60 ja 79 jagi gaskka muitalit ahte sii juhket alkohola. Lea ain stuorát oassi vuorraset dievdduin geat juhket – ja geat juhket dávjá – go vuorraset nissonat, muhto erohus sohkabeliid gaskka lea unnon. Vuorrasat juhket dávjjimusat viinna, ja lea dábáleamos juhkat 1-2 ovttadaga (jugástaga) dábálaš juhkandilálašvuođain. Golmmas logi vuorrasis geat juhket alkohola jeavddalaččat (okte dahje eanet gerddiid vahkkus), muitalit ahte sii maiddái geavahit dálkasiid maidda sáhttá darvánit.
Guorahallamat čájehit viidáseappot ahte alkohola juhkan lea okta dain deaŧaleamos riskkain dasa ahte massá dearvuođa ja dearvvašvuođa ja oažžu dávddaid dahje buozanvuođa mat eai leat njoammudávddat. Vuorrasiidda sáhttá alkoholageavaheapmi leat erenoamáš hástaleaddji danne go boarisvuohta mielddisbuktá ahte rupmašis unnu čáhci ja deahkit, ja maiddái metabolisma hedjona. Dearvvašvuođahástalusat, ja lihkuhisvuođaid ja gahččama riskkat sáhttet lassánit alkoholageavaheami geažil. Leat maid gávnnahuvvon olu eará vejolaš negatiiva váikkuhusat vuorrasiidda geat juhket alkohola ja geavahit dálkasiid.
Guorahallamat čájehit ahte vuorasolbmot dávjá eai fuomáš dahje eai dieđe riskkaid birra maid alkoholageavaheapmi mielddisbuktá. Alkohola govahallojuvvo dábálaččat gullat sosiála oktavuođaide, sosiála ovttastallamii ja eallinmoktii, muhto máŋga guorahallama čájehit ahte alkoholageavaheapmi maiddái čatnasa váttisvuođaide nugo sosiála aktonasvuhtii, stressii ja buozanvuhtii dahje eará nuppástusaide eallimis nugo ovdamearkka dihte ealáhahkii mannamii ja lagas olbmo jápmimii.
Bálvalusaid dásis čájehit guoskevaš guorahallamat ahte leat unnán suohkanat ja gávpotoasit mat systemáhtalaččat kártejit bálvalusaid dárbbu gárrendili ja psyhkalaš dearvvašvuođa suorggis, main fáddán lea vuorrasiid alkoholageavaheapmi ruovttugalledemiin riskkaid eastadeami oktavuođas ja/dahje leat unnán suohkanat ja gávpotoasit mat čađahit gelbbolašvuođaovddideaddji doaibmabijuid dearvvašvuođabargiide. Máŋga guorahallama leat gávnnahan ahte vuoras olbmuid alkoholageavaheapmi seammás go atnet darvánahtti dálkasiid lea juoga mii adno tabu-áššin, dahje priváhta áššin ja/dahje juogan mii čiegaduvvo. Dearvvašvuođabargit atnet