Fall og pasientsikkerhet - sammendrag på samisk

Čoahkkáigeassu

Raporta fátmmasta 56 čállosa dutkan- ja ovdánahttinbargguin mat guoskkahit boares olbmuid pasieantasihkarvuođa suohkaniin ja gahččamiid. Dasa lassin addá dat bajilgova guovddáš almmolaš reguleremiin ja ávžžuhusain gahččamiid eastadeapmái suohkanlaš dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusa olis.

Hástalusat

 Gahččan lea boares olbmuid dábáleamos lihkohisvuohta, mii deaivida sihke ruovttuin ja institušuvnnain. Gahččanriska lassána agi mielde, ja lea hui dábálaš badjel 80-jahkásaččaid gaskkas.

Roasmmuhuvvamat gahččamiid geažil dagahit gillámušaid ja heajut eallinkvalitehta, ja dat sáhttet leat buotlágánat, sáhpodemiid rájes gitta doddjon dávttiid rádjái, ja vearrámus diliin sáhttá olmmoš jápmit. Eará váikkuhusat sáhttá leat ballu fas gahččat, doaibmaváttisvuođat ja stuorát dárbu oažžut eambbo dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusaid. Gahččamiin lea maiddái mearkkašahtti servodatekonomalaš bealli. Olu boares olbmot dodjet norasdávtti gahččama geažil, ja dat lea ge dábáleamos sivvan dasa go olbmot sáddejuvvojit Norgga buohcciviesuid kirurgalaš-ortopedalaš ossodagaide. Oallugat dárbbašit almmolaš veahki guhkes áiggi, ja dan geažil lassána dárbu suohkanlaš dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusaide.

Lea olu mii sáhttá lasihit gahččanriskka, ja guoskevaš čállosat čájehit ahte alla ahki, ovdalaš gahččamat, hedjonan dovdagat ja áiccut (persepšuvdna), rumašlaš doaibmahehttehusat ja lassánan ADL-veahkkedárbu (oanádus ADL lea «Activities of Daily Living» mii sámegillii sáhttá jorgaluvvot “beaivválaš doaimmat”) ja eambbo dárbu veahkkeneavvuide leat dábáleamos sivat gahččamii. Leat iešguđetge konklušuvnnat gahččamiid ja medisiinnalaš diagnosaid oktavuođa hárrái, ja gahččanbalu ja dálkkasgeavaheami oktavuođa hárrái.

Doaimmat ja vásáhusat dutkan- ja ovdánahttinprošeavttain

Ovttaskasdoaimmat mat sáhttet eastadit gahččamiid, leat omd. rumašlaš hárjehallan (mii sisttisdoallá máŋga komponeantta) ja D-vitamiinnaid váldin jus daid mearri lea vuollin. Lea eahpesihkar man muddui doaimmaid čađaheapmi ruovttus orruide, dálkkasgeavaheami geahčadeapmi ja oahpaheapmi sáhtáše unnidit gahččamiid. Baicca gal sáhttá bargiid oahpaheapmi boktit buoret fágalaš dihtomielalašvuođa ja máhttovuđot geavada barggus, ja doaibmabijut ássanbirrasis sáhttet addit pasieanttaide oadjebas ja sosiála vuoittuid mat sáhttet buoridit eallinkvalitehta. Reaiddut maiguin mihtida gahččanriskka sáhttet leat ávkkálaččat lassin dearvvašvuođabargiid fágalaš ipmárdussii go galget guorahallet riskka.

Ovttastuvvon doaimmaid (namalassii go leat guokte dahje eambbo gahččaneastadeaddji doaimma ovttastuvvon) dáfus čujuhit dutkanbohtosat moatti guvlui das man beaktilit doaimmat eastadit gahččamiid, unnidit gahččanriskka ja roasmmuhuvvamiid gahččamiid geažil. Ovdánahttinprošeavttat raporterejit datte eanas positiiva vásáhusaid. Suohkanlaš prošeavttat maidda servet máŋggat bealálaččat (fágaidrasttideaddji ja ossodatrasttideaddji, eaktodáhtolaččat), ja báikkálaččat heivehuvvon doaimmat, orrot addime eambbo dieđuid ja dihtomielalašvuođa gahččama eastadeaddji doaimmaid hárrái sihke boarrásiidda, jođiheddjiide ja bargiide. Doaimmat mat raporterejuvvojit erenoamáš ávkkálažžan leat gahččamiid registreren, rumašlaš doaibmafálaldagat sosiála gávnnademiid oktavuođas, ja eastadandoaimmat mat lágiduvvojit ruovttugalledemiid olis.

Vuos ain leat unnán raporttat mat válddahallet suohkaniid vásáhusaid doaibmabijuid hárrái pasieantasihkarvuođaprográmma olis mat galget eastadit gahččamiid. Raporttat mat leat, čájehit vuostálas ja eahpesihkkaris bohtosiid, ja sihke gahččamiid logu lassáneapmi ja logu unnun lea dieđihuvvon. Oppalohkái adnojuvvo ávkkálažžan searvat oahppanfierpmádagaide, mas oahppan, bargiid dihtomielalašvuođa buorráneapmi, vásáhusaid ja jurdagiid lonohallan, ja fágaidrasttideaddji ovttasbargu deattuhuvvojit positiiva vuoitun. Dat mii dagaha ahte bargu lihkostuvvá, orru leame ahte leat oktasaš rutiinnat, oktasaš doabaáddejupmi, fágaidrasttideaddji ovttasbargu, távvaliidda merket gahččamiid bargiide dieđuid juohkima dihte ja sin beroštumi boktit, ja doarvái guhkes mihtidanáigi vai besset oaidnit buktet go doaimmat bissovaš rievdama.

Gahččamiid eastadanbargu gáibida sihke ipmárdusa dáidda čuolmmaide ja ahte bealálaččain leat návccat ovttas doaibmat. Guorahallamat čájehit ahte dearvvašvuođabargit eai álo fuomáš sivaid dasa go boares olbmot gahččet. Vaikko dieđihit ge ahte sii bidjet olu fuola pasieantasihkarvuhtii, de eai oro doaimmat álggahuvvome ovdal go soamis juo lea gahččan. Pasieantta integritehta ja iešmearrideami vuhtii váldin – ja seammás suodjalit su gahččamis – sáhttá mielddisbuktit ehtalaš hástalusaid. Pasieanttain sáhttet alddiineaset maid leat iešguđetlágan oaivilat gahččanriskka hárrái ja das mat doaimmaid leat buoremusat. Danne lea deaŧalaš identifiseret guđege pasieantta vásáhusaid ja oaiviliid jus gahččamiid eastadeami ovttasbargu galgá lihkostuvvat.

Dárbbašuvvo eambbo diehtu

• guorahallamat mat čuvgejit gahččamiid eastadandoaimmaid mat «heivehuvvojit» dihto pasieantta gahččanriskka ektui ruovttus ja institušuvnnas
• intervenšuvdnaguorahallat ovttastuvvon gahččaneastadeaddji doaimmaid vuorrasiid guovdu geat ásset buhcciidruovttus
• intervenšuvdnaguorahallamat mat mihtidit gahččaneastadeaddji doaimmaid ávkki sihke ruovttubálvalusas ja buhcciidruovttus – áiggi mielde
• dutkan- ja ovdánahttinprošeavttat mat raporterejit suohkaniid vásáhusaid pasieantasihkarvuođaprográmma doaibmapáhkain, man áigumuš lei eastadit gahččamiid - áiggi vuollái
• guorahallat čálgodoaibmateknologiija mii lea adnon gahččaneastadeapmin, ja mii fátmmasta eanet olbmuid, sihke ruovttus orruid ja sin geat orrot institušuvnnas.