Helse- og omsorgstjenester til den samiske befolkning - sammendrag på sørsamisk
Iktedimmie
Saemieh leah unnebelåhkoe Nöörjesne. Dej reaktah healsoe- jïh hoksedïenesji sisnjeli stuvresuvvieh gaskenasjonaale konvensjovnijste jïh nasjonaale laakijste. Stoerre individuelle jïh voenges gïeleldh, kultuvrelle jïh jielemeligke jeerehtsh saemien siebriedahken sisnjelen. Joekoen vihkeles healsoe- jïh hoksebarkijh daajroem utnieh sosijaale, histovrijes jïh kultuvrelle faktovri bïjre mah maehtieh vihkeles årrodh gaskesadtemen gaavhtan saemiej jïh healsoe- jïh hoksedïenesji gaskem. Nöörjesne dïhte politihkeles ulmie orreme aktem kultuvrelle sjïehteladteme faalenassem saemien årroejidie vedtedh dej dïenesji sisnjeli mah gååvnesieh, sijjeste sjïere dïenesjh saemien årroejidie evtiedidh.
Saemien årrojh healsoedïenesjidie seammalaakan jïh seamma jïjnjem nuhtjieh goh jienebelåhkoen årrojh, men eah leah seamma madtjeles viehkiefaalenassine. Vaallah vååjnoe goh lea joekehtsh gaskem saemien årrojh jïh jienebelåhkoen årrojh gosse lea healsoen jïh skïemtjelassi bïjre, men såemies lidteratuvre tjïerteste saemieh aktem jeatjah goerkesem utnieh healsoste, skïemtjelassijste jïh båehtjierdimmeste goh jienebelåhkoen årrojh. Edtja læjhkan våårege årrodh dam gïehtjelidh goh akte saetniesvoete mij lea faamosne gaajhkide saemide. Lidteratuvre aaj gååvnese mij vuesehte saemieh skïemtjelassen jïh healsoen bïjre ovrïektelaakan soptsestieh jïh viehkine metafovrijste. Dïhte vuajnoe mij jeahta saamastallije almetjh sijhtieh buerebh saemien nuhtjedh gosse healsoe- jïh hoksedïenesjigujmie gaskesedtieh ånnetji jorkese urrebe dotkemisnie, mij vuesehte mij gïelide mij eeremasth åtnasåvva lea jearohke almetjistie jïjtje jïh tsiehkeste. Maam ulmide fuelhkie jïh aerpievuekieh utnieh jïjtjeviehkien sisnjelen stoerre leavloem åådtje bieline lidteratuvreste. Seamma tïjjen dle dotkeme vuesehte saemieh vielie viehkien mietie gihtjieh byögkelesvoeteste.
Jïjtse jïh mubpiej dååjrehtimmieh daaroedehtieminie jïh stigmatiseradimmine maehtieh ulmiem utnedh guktie saemieh healsoe- jïh hoksedïenesjidie gaavnedieh. Dotkeme ij leah aktelaaketje mejtie dagkerh dååjrehtimmieh ulmiem utnieh dan healsose maam jïjtse dååjreme. Lidteratuvre aaj vuesehte identiteete akte gïerve dïejvese.
Lidteratuvre tjïerteste vihkeles healsoe- jïh hoksebarkijh daajroem utnieh saemien gïelen jïh kultuvren bïjre gosse saemien almetjh demensine gaavnesjieh. Vaenie dotkeme gååvnese mij jarngesne åtna guktie tsiehkie lea saemien almetjidie demensine, dej fuelhkieh jïh aktivyöki barkoe byögkeles healsoe- jïh hoksedïenesjigujmie. Daelie orre dotkemeprosjektigujmie nïerhkeme daejnie suerkine.
Indvijduelle sjïehteladteme jïh voenges gårreldimmie vihties råajvarimmijste leah dovne daerpies jïh vihkeles, dan åvteste saemien årrojh leah gellielaaketje.