Implementering av retningslinjer og veiledere - sammendrag på samisk

Čoahkkáigeassu

Dát leat čoahkkáigeassu máhtu birra das movt njuolggadusat ja bagadusa sáhttet implementerejuvvot (siskkilduvvot) suohkaniid dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusaide. Máhttu mii ovdanbuktojuvvo dás, lea háhkkojuvvon dutkamiin ja ovdánahttinbargguin mat leat relevánttat implementeremii suohkaniid dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusaide. Dása gullet 20 artihkkala mat válddahallet dutkama, 2 artihkkala mat válddahallet sihke dutkama ja ovdánahttinbargguid, 5 raportta, 4 masterdutkosa ja 2 kronihka. Dat 20 dutkanartihkkala leat sihke systemáhtalaš bajilgovat ja ovttaskas guorahallamat mat válddahallet iešguđetlágan implementerenproseassaid ja daid bohtosiid. Dat leat iešguđetlágan konteavsttain vuolgán (iešguđet riikkain ja iešguđet dearvvašvuođasurggiin), muhto visot leat relevánttat njuolggadusaid ja bagadusaid implementeremii Norgga suohkaniin.

Čoahkkáigeassu guoskkaha vuosttažettiin njuolggadusaid danne go dat leat eanemus dutkojuvvon. Bagadusat leat maid mielde, muhto daid implementeren dearvvašvuođadoaimmahahkii ii leat seamma olu dutkojuvvon. Čuovvovaš temát leat mielde:

• teorehtalaš čujuhusat mat sáhttet adnot bagadussan dasa movt čađahit njuolggadusaid/bagadusaid
• mii hehtte ja mii ovddida njuolggadusaid ja bagadusaid čađaheami dearvvašvuođabálvalusas
• guottut njuolggadusaide/bagadusaide ja movt dat váikkuhit daid čađaheami ja čuovvuma
• makkár metodat leat adnon čađahit/čuovvut njuolggadusaid ja bagadusaid
• bohtosat implementerenbargguin mat leat čađahuvvon

Čoahkkáigeasu ulbmiljoavkun leat buohkat geat barget njuolggadusaid ja bagadusaid čađahemiin suohkaniid dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusas.

Guovddáš dovdomearkkat

Suohkanlaš dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalus lea stuora ja moalkás suorgi gosa bohtet dađistaga eanet doaimmat. Dat mearkkaša ahte doppe lea dahkamuš olu njuolggadusaiguin ja bagadusaiguin. Dát fátmmastit olu iešguđetlágan surggiid: našuvnnalaš fágalaš demeansanjuolggadusaid rájes gitta našuvnnalaš bagadusa rádjái olbmuid čuovvoleami birra geain leat stuora ja máŋggabealat dárbbut ja muđui buot surggiid daid gaskkas.

Norggas leat vuosttažettiin Dearvvašvuođadirektoráhtta ja Álbmotdearvvašvuođainstituhtta mat ovdánahttet našuvnnalaš fágalaš njuolggadusaid ja bagadusaid dearvvašvuođa- ja fuolahussuorgái. Dáid njuolggadusaid ulbmil lea bagadit dan guvlui mii adno buoremus medisiinnalaš čađaheapmin. Dain lea maid ovddasvástádus fuolahit ahte dát njuolggadusat ja bagadusat váldojuvvojit atnui ja čuvvojuvvojit. Dat dahkko našuvnnalaš ja guovlluid gelbbolašvuođaguovddážiid olis, ovdamearkka dihte Buhcciidruovttuid ja ruovttubálvalusaid ovdánahttinguovddáža (Utviklingssenter for sykehjem og hjemmetjenester (USHT)) olis. Vaikko Dearvvašvuođadirektoráhtas lea ge ovddasvástádus implementerema hárrái, de lea geavatlaččat unnán dahkkon dan dáfus. Direktoráhtta lea bidjan soames unnimusmeriid njuolggadusaid ja bagadusaid čađaheapmái, mat earret eará sisttisdollet mearrádusa ahte sihke oanehit ja guhkit veršuvnnat njuolggadusain ja bagadusain galget leat gávdnamis. 2012:s lei Dearvvašvuođadirektoráhtta ollašuhttán dušše unna oasáža njuolggadusaid ja bagadusaid čađaheami unnimusmeriin.

Našuvnnalaš njuolggadusaid ja bagadusaid čađaheapmi báikkálaš dásis lea hástaleaddji doaibma. Dat leat dagahan ahte leat bohciidan máŋggat iešguđetlágan rámmat ja modeallat mat sáhttet adnot bagadussan čađaheami plánemii ja duohtandahkamii, dahje háhkamii bajilgova das mii sáhttá váikkuhit čađaheami bohtosa. Dán čoahkkáigeasus namuhuvvojit relevánta modeallat ja rámmat mat leat adnon sihke Norggas ja eará riikkain gos leat seammasullasaš dearvvašvuođabálvalusat.

Váldogávdnosat

1. Lean gávdnan unnán dutkamiid njuolggadusaid ja bagadusaid implementerema birra erenoamážit suohkaniid surggiide.  Spesialistadearvvašvuođabálvalusas lea čađahuvvon eambbo dutkan.
2. Implementerenmetodat maid boađusin leat lihkostuvvan implementeremat, leat dábálaččat oahpahusa, čoahkkimiid, bargobájiid ja čoagganemiid bohtosat. Liikká adnojuvvojit Davviriikkain eanas passiiva metodat, nugo almmuheamit neahtas ja poastta bokte.
3. Dat mii hehtte njuolggadusaid ja bagadusaid atnui váldimis báikkálaččat leat vuosteháhku máŋgga bealis, váilevaš báikkálaš motivašuvdna ja resurssat ja dovdu ahte dat gii daid hábme ii dovdda klinihkalaš duohtavuođa. Eará hehttehusat leat eahpečielga njuolggadusat/bagadusat, ahte bargu daid čađahemiin lea stuorát go ávki, ja ahte njuolggadusaid/bagadusaid máhttoduogáš ii adno relevántan sin doaimmas.
4. Dat mii ovddida lea go diktá bargiid searvat relevánta prošeavttaide ja doarjut čađaheami, čađahit oahpahusa oahpes geavadis ja máhcahit implementerendutkama bohtosiid ossodahkii. Eará ovddideaddji lea nákca siskkildit njuolggadusaid ja bagadusaid pasieanttaid/geavaheddjiid miela mielde.

Konklušuvnnat

Máhttovuođu čoahkkáigeassu čájeha ahte jus galgá lihkostuvvat báikkálaččat implementeret našuvnnalaš bagadusaid ja njuolggadusaid, de lea deaŧalaš:

• plánet barggu bures ja atnit modealla dahje rámmaid sihke implementerema plánemis ja čađaheamis.
• atnit resurssaid nugo gelbbolašvuođaguovddážiid ja daid fierpmádagaid dalle go dat lea relevánta.
• atnit aktiiva metodaid nu go oahpahusa, bargobájiid ja čoagganemiid ja dahkat čađaheami oahpes geavadis.
• evalueret implementerema bohtosiid ja addit máhcahagaid ja rávvagiid bargiide barggu birra mii čađahuvvo njuolggadusaid/bagadusa dahkamis oassin beaivválaš barggus.